Bilim, İhtilal ve Giyotin: Antoine Lavoisier’nin Acı Sonu
Bu yazıda Antoine Lavoisier kimdir? sorusunu yanıtlayarak kimyaya katkı sağlayan bilim adamları içinde yer alan Fransız kimyacı Antoine Lavoisier’nin hayatı, kimya bilimine sağladığı katkıları, çalışmaları, buluşları, Fransız İhtilali sırasında yargılanması ve ölümü konularını inceleyeceğiz.
KISACA ÖZET
Antoine Lavoisier kimdir?
Modern kimyanın öncülerinden Antoine Lavoisier büyük bilimsel başarılarının yanı sıra trajik sonuyla tarihe geçmiş bir bilim adamıdır. 26 Ağustos 1743 tarihinde Paris’te doğdu. Periyodik sistem (tablo) gibi kimyanın temel konularıyla ilgili ilk çalışmaları yapan bilim adamlarından birisidir. Birçok bilim tarihçisi tarafından modern kimyanın babası olarak gösterilir. Fransız İhtilali sırasında yargılanmış ve 8 Mayıs 1794 tarihinde giyotinle idam edilmiştir.
Antoine Lavoisier: Çocukluğu ve Eğitim Hayatı
Antoine Lavoisier 26 Ağustos 1743 tarihinde Paris’te doğdu. Ailesi oldukça zengindi. Beş yaşında annesini kaybetti. Çocukluğu ve eğitim hayatı Paris’te geçti. İyi bir eğitim aldı. Üniversitede hukuk eğitimi gördü.
Hukuk eğitimi alsa da, aslında bilimsel konularla daha çok ilgiliydi. Kimya, matematik ve astronomi gibi konularda dersleri ve konferansları takip etti. Çok genç yaşta bilimsel araştırmalar konusundaki başarılarını göstermeye başladı. Henüz yirmi dört yaşındayken Fransa Bilimler Akademisine üye olarak seçildi.
Kimya Bilimine Katkıları
Antoine Lavoisier öncesinde kimya alanının bilimsel bir niteliği yoktu. Simya olarak tabir edilen ve bilimsel olmayan ilkelere dayanan bir alan niteliğindeydi. Fransız kimyacı Antoine Lavoisier ve onunla aynı dönemde yaşayan Henry Cavendish ve Joseph Priestley gibi bilim adamlarının katkılarıyla kimya gerçek bir bilim dalı haline geldi.
Antoine Lavoisier periyodik sistem (periyodik tablo) ile ilgili çalışma yapan bilim adamlarının öncülerindendir. Oksitlenme teorisini geliştirmiştir. Kendi adıyla anılan maddenin korunumu yasasını geliştirmiştir.
Lavoisier’i bu dönemde kimya bilimine katkı sağlayan diğer bilim adamlarından ayıran en önemli özelliği deneysel araştırmalarının bulgularına dayanarak genel ilkeler ve kuramlar ortaya koyması ve bir bilimsel sistem kurma çabası içerisinde olmasıdır. Örneğin oksijeni ilk keşfeden olmasa da, oksijenin yanma olayındaki rolünü açıklayıp, yanma ile ilgili eski kuramı çürütmüştür. 1789’da Traité Élémentaire de Chimie (Kimyanın Temel Kitabı) isimli bir eser yayınlayarak modern kimyanın ilkelerini ortaya koymuştur. Kimya alanının bilimsel ilkelerinin geliştirilmesindeki rolü dolayısıyla birçok bilim tarihçisi onu modern kimyanın babası olarak nitelemişlerdir.
Fransız kimyacı Antoine Lavoisier çok yönlü bir bilim adamıydı. Kimyanın yanı sıra fizyonomi, ziraat, ekonometri ve jeoloji alanlarında çalışmalar yapmıştır. Araştırmaları teorik düzeyde kalmamıştır. Gerek görev aldığı devlet kurumlarında, gerekse kendi çiftliğinde teorik bulgularını uygulamaya dökerek teknik ilerlemelere katkı sağlamıştır.
Devlet Yönetimiyle İlgili Görevleri
Antoine Lavoisier bilimsel araştırmalarla uğraşırken, bir yandan da devlet yönetiminde önemli görevler üstlendi. Aldığı hukuk eğitiminin etkisiyle siyaset ve devlet yönetimiyle oldukça ilgiliydi.
Vergilerin toplanmasıyla ilgili bir kurumda üst düzeyde yöneticilik yaptı. Bu görevi daha sonra Fransız Devrimi sırasındaki trajik sonunun en önemli nedenlerinden birisi olacaktır.
Aldığı idari görevler kimya alanındaki araştırmalarına önemli katkı sağladı. Barut üretimini düzenleyen devlet kurumunun yöneticiliğini yaptı. Bu görevi dolayısıyla gelişmiş bir kimya laboratuvarı kurma şansına sahip oldu. Bu durum kimya alanındaki bilimsel başarılarına önemli bir etki yapacaktır.
Aile Hayatı
Antoine Lavoisier 1771 yılında Marie-Anne Pierrette Paulze ile evlendi. Eşi bilimsel çalışmalarında en önemli yardımcısı oldu. Marie-Anne Pierrette Paulze eşi ile birlikte laboratuvar çalışmalarına katıldı. İngilizce bilimsel yayınları eşi için Fransızcaya çevirdi. Eşinin eserlerindeki görselleri çizdi. Lavoisier’nin ölümü sonrasında notlarını kitap olarak yayınladı.
Antoine Lavoisier ve Fransız İhtilali
Lavoisier Fransız Devriminin ilk yıllarında devrimi destekledi. Eski düzenin değiştirilmesi gerektiğine inanıyordu. İhtilalcilerin reform çabalarına destek verdi. Bu dönemde vergi sisteminin reforme edilmesi için kurulan üç kişilik komisyonda görev aldı ve bu konuda bir öneri hazırladı. Ölçü ve ağırlık birimlerinin düzenlenmesiyle ilgili çalışmalara katıldı.
Ancak Fransız Devrimi radikalleşmeye başlayınca Lavoisier için de tehlike çanları çalmaya başladı. Robespierre öncülüğündeki Jokobenlerin iktidarı ele geçirmesiyle tarihe “Terör Dönemi” (1793-1794) olarak geçen dönem başladı. Sadece devrim karşıtları değil, devrim yanlıları içinde farklı düşünenler özel olarak kurulmuş Devrim Mahkemelerinde hızlıca yargılanıyor ve cezalandırılıyordu. Devrime direnen bölgelerde herhangi bir yargılama yapılmaksızın kitlesel katliamlar yaşandı. Bu dönemde yaklaşık 500 bin kişinin hapsedildiği ve 100 bin kişinin öldürüldüğü tahmin ediliyor. Ölümlerin yaklaşık 20 bini bu dönemin sembolü haline gelmiş olan giyotinle gerçekleşmiştir. En son bu dönemin öncüsü Robespierre’in giyotinle idam edilmesiyle Terör Dönemi sona ermiştir.
Giyotin Fransız Devriminin ilk yıllarında kullanılmaya başlamıştır. İsmini, mucidi olan Joseph Guillotin’den alır. Joseph Guillotin doktor ve aynı zamanda Millet Meclisi üyesiydi. Giyotini önermesinin amacı daha az acı veren bir ölüm cezası infaz metodu bulmaktı. Bu dönemde ölüm cezalarının infazı oldukça uzun sürüyordu ve idam mahkumu çok acı çekiyordu. Joseph Guillotin şöyle diyordu: “Benim makinemle göz açıp kapatana kadar kafanızı uçurmuş olacağım, hiç acı çekmeyeceksiniz“. Ancak giyotin az acı çekmenin değil, zulmün, adaletsizliğin ve acının sembolü olmuştur.
Antoine Lavoisier: Yargılanması ve Ölümü
Lavoisier, Fransız İhtilali öncesinde görev yaptığı ve vergi toplama işiyle ilgili bir kurum olan Ferme Generale sebebiyle devrimciler tarafından suçlanmaya başladı. Bu kurum vergilerin özel teşebbüs eliyle toplanmasına dayanan, bir anlamda Osmanlı Devleti’ndeki iltizam sistemine benzeyen bir yapıya sahipti. Kurumun üst düzey yöneticileri tutuklanıp yargılandı.Ferme Generale yöneticilerini ihbar eden daha önceden bu kurumda çalışmış olan Antoine Dupin isimli bir kişiydi.
Antoine Lavoisier 23 Kasım 1793’de tutuklandı. Aslında kaçma fırsatı da olmuştu. Tutuklanmadan önce iki gün saklanmış, daha sonra kendisi giderek teslim olmuştu. Ne kendisi, ne de yakınları böylesi büyük bir cezaya çarptırılmayı beklemiyorlardı. Kendisiyle birlikte Ferme Generale yöneticisi olan kayınpederi de tutuklandı.
Yargılama sırasında bilim adamı dostları lehine ifade verdiler, onun bilime ve Fransa’ya katkılarını gösteren raporları mahkemeye sunarak affedilmesini talep ettiler. Ancak Devrim Mahkemesinin başkanı onlara şu cevabı verecektir: “Cumhuriyetin ne bilim adamlarına, ne de kimyacılara ihtiyacı yok!”.
İdamı
Antoine Lavoisier 8 Mayıs 1794’de giyotinle idam edildi. Kayınpederi de onunla birlikte idam edilmiştir. Cesedi idam edilen diğer kişilerle birlikte büyük bir çukura gömüldü. Bilim çalışmalarıyla ilgili notlarına el konuldu. Eşi uzun çabalar sonucunda ve yıllar sonra bu notları geri almayı başarmış ve bilim adamı dostlarının yardımıyla yayınlamıştır. Dostu ve dönemin büyük matematikçisi Louis de Lagrange, idamının ardından şöyle demiştir: “Kafasını düşürmek için sadece bir saniye yeterli oldu, ama bu kafanın bir benzerini yetiştirmek için yüz yıl bile yeterli olmayacak”
