Dünyada ve Osmanlı Devleti’nde Köleliğin Kaldırılması

Kölelik insanlık tarihinde hemen hemen dünyanın bütün bölgelerinde bin yıllar boyunca uygulanmıştır. Köleliğin kaldırılması 19. yüzyılda gerçekleşmiştir.

Roma döneminde kölelik
Kölelik tarih boyunca yaygın olarak görülen bir uygulamadır. Roma İmparatorluğu döneminden kalan bir mozaik resminde efendilerine hizmet eden köleler.

Kölelik bir insanın başka bir insana ait olması, o kişinin malı ve mülkü olması demektir. 19. yüzyıla kadar insanlar köle olarak alınıp satılmış, bir eşya gibi başka bir insanın malı olmuştur.

Coğrafi Keşifler sonrasında bazı Avrupa devletlerinin Afrika ve Amerika’da sömürge toprakları edinmesi dünyada köle ticaretinin daha da artmasına sebep olmuştur. Afrika’dan Amerika’da bulunan sömürge topraklarına milyonlarca insan köle olarak götürülmüştür.

Dünyada Köleliğin Kaldırılması

Modern dönemde köleliğin kaldırılmasına yönelik dünyadaki ilk düzenleme Amerika Birleşik Devletlerinin Vermont eyaletinde gerçekleşmiştir. O dönemde bağımsız bir devlet olan Vermont’da 1777 yılında çıkarılan bir yasayla kölelik yasaklandı. Daha sonra Vermont 1791 yılında ABD’ye katıldı.

Avrupa devletlerinde köle ticaretinin yasaklanmasına yönelik ilk düzenleme Danimarka’da yapıldı. 1792 yılında Danimarka kendi sömürge topraklarında köle ticaretini yasakladı. Deniz aşırı köle ticareti İngiliz sömürgelerinde 1807’de, Amerika Birleşik Devletlerinde ise 1808’de yasaklandı. Ancak henüz köleliğin kaldırılması söz konusu değildir. Deniz aşırı köle ticareti yasaklansa, mevcut köleler hürriyetlerine kavuşturulmadı. Bu ülkelerde kölelik devam etti.

Köleliğin kaldırılması
Amerika Birleşik Devletlerinde köle satışını gösteren bir resim.

Avrupa’da köleliğin kaldırılmasına yönelik ilk düzenleme Fransa’da gerçekleşti. Fransız İhtilali sırasında 1794 yılında kölelik tamamen kaldırıldı. Ancak bu düzenleme geçici oldu. 1802 yılında Napoleon Bonapart tarafından Fransız sömürgelerinde kölelik tekrar geri getirildi.

Köleliğin kesin olarak kaldırılması İspanya sömürgeleri ve bağımsızlığını kazanmış olan Güney Amerika ülkelerinde gerçekleşmiştir. 1811 yılında İspanya sömürgelerinde ve Şili’de kölelik kaldırıldı. 1817’de Arjantin’de, 1821’de Peru’da, 1829’da Meksika’da kölelik kaldırıldı.

İngiliz sömürgelerinde köleliğin kaldırılması 1833’te gerçekleşti. Kölelik Fransa’da 1848’de, ABD’de ise kanlı bir iç savaş sonrasında 1865’te kaldırıldı. 19. yüzyılda dünyanın büyük bir bölümünde kölelik kaldırıldı. Ancak kölelik bazı ülkelerde 20. yüzyıla kadar devam etti. Dünyada köleliğin resmen kaldırıldığı son ülke Moritanya’dır (1980).

Ancak günümüzde dünya üzerinde köleliğin tamamen kalktığını söylemek mümkün değildir. Bütün devletlerde resmen yasaklanmış olsa da, bazı ülkelerde kölelik benzeri uygulamalar yasa dışı olarak hala devam etmektedir.

Osmanlı Devletinde Köleliğin Kaldırılması

Osmanlı Devletinde köle ticaretinin yasaklanması konusu ilk olarak 1840’lı yıllarda gündeme geldi. Bu dönemde, kendisi köleliği yasaklamış olan İngiltere dünya genelinde köle ticaretinin yasaklanması için diğer devletlere baskı yapıyordu. Osmanlı Devletinde bu konudaki ilk gelişmeler büyük ölçüde İngiltere’nin baskıları sonucu gerçekleşmiştir.

İstanbul köle pazarı, Köleliğin kaldırılması
Osmanlı döneminde İstanbul’da bulunan köle pazarını tasvir eden bir resim.

Bu konudaki Osmanlı Devletindeki ilk gelişme Tanzimat döneminde gerçekleşti. 1847 yılında İstanbul’daki esir pazarı kaldırıldı. Aynı yıl Basra Körfezindeki Osmanlı limanlarında köle ticaretinin yapılması yasaklandı. 1854’te Kafkasya bölgesinden genellikle Karadeniz yoluyla yapılan köle ticareti yasaklandı. Afrika’dan yapılan zenci köle ticareti ise kesin olarak 1857’de yasaklandı.

Ancak bu yasaklara rağmen uygulamada Osmanlı Devletinde kölelik ve köle ticareti gizli bir şekilde bir süre daha devam etmiştir. Kölelik ve köle ticaretinin kesin olarak ortadan kalkması Osmanlı Devletinin son yıllarında 2. Meşrutiyet döneminde gerçekleşmiştir.