Yeni Osmanlılar Kimdir?

Bu yazıda “Yeni Osmanlılar (Genç Osmanlılar) kimdir? Yeni Osmanlıların siyasi fikirleri nelerdir?” sorularını yanıtlayacağız.

KISACA ÖZET
Osmanlı Devletinde Tanzimat döneminde Namık Kemal, Şinasi, Ziya Paşa, Ali Suavi gibi isimlerin başını çektiği yeni bir aydın grubu ortaya çıktı. Bu aydın grubu Yeni Osmanlılar veya Genç Osmanlılar olarak isimlendirilir. Yeni Osmanlılar dönemin Osmanlı yöneticilerine muhalefet ettiler ve bu yüzden birçoğu Avrupa’ya gitmek zorunda kaldı. Fikirlerini yaymak için basını etkin bir biçimde kullanan Yeni Osmanlılar anayasal düzenin kurularak meşruti monarşiye geçilmesi, parlamentonun açılması ve özgürlüklerin genişletilmesi gibi fikirleri savundular. 1876 yılında ilk Osmanlı Anayasasının ilan edilerek meşruti monarşi rejimine geçilmesinde Yeni Osmanlıların önemli bir etkisi olmuştur.

Yeni Osmanlıların Ortaya Çıkışı

Tanzimat döneminde Osmanlı devlet ve toplum düzeninde önemli değişimler yaşadı. Kanunların padişah ve devlet yöneticilerinin üzerinde olması, hukuk önünde eşitlik, eşit vatandaşlık, yargılamadan ağır cezaların verilmemesi, mülkiyet hakkının güvence altına alınması, işkence ve kötü muamelenin yasaklanması gibi önemli demokratik gelişmeler yaşandı.

Tanzimat döneminde Osmanlı devletinde basın gelişti ve Avrupa’da çıkan yeni siyasi fikirler Osmanlı toplumunda yayılmaya başladı. Bu gelişmeler yeni bir aydın grubunun doğmasını sağladı. Yeni Osmanlılar veya Genç Osmanlılar olarak adlandırılan bu yeni aydın grubunun başını Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ali Suavi gibi isimlerin çekiyordu.

Yeni Osmanlılar ikinci kuşak Tanzimat yöneticilerine, yani Âli ve Fuat Paşalara muhalif olarak ortaya çıktılar. Bu durumun bir sebebi gelecek vaat eden bu genç nesil aydın ve bürokratların bu Paşalar tarafından pasifleştirilmesi, önlerinin kesilmesi ve hatta devlet kademelerinden uzaklaştırılmasıdır. Yani, Yeni Osmanlılar grubunun oluşmasının altında yatan faktörlerden birisi genç devlet adamı adayları ile mevcut üst düzey yöneticiler arasındaki iktidar kavgasıdır. Ancak, bu durum Yeni Osmanlıların ortaya koyduğu fikirlerin ve bunların kendi dönemleri ve daha sonraki kuşaklar üzerindeki etkilerinin önemini azaltmaz.

Yeni Osmanlılar bir cemiyet altında örgütlendiler. Bu cemiyetin nerede ve nasıl kurulduğuyla ilgili farklı bilgiler vardır. Bazı kaynaklar bu cemiyetin 1865 yılında İstanbul’da kurulduğu yönünde bilgi vermektedir. Tarihçilerin daha güvenilir bulduğu başka bir bilgiye göre, bu cemiyet 1867 yılında Avrupa’da kurulmuştur. Bu dönemde Sultan Abdülaziz’e siyasi açıdan muhalefet eden Mustafa Fâzıl Paşa’nın desteği ile bir araya gelen Yeni Osmanlılar Avrupa’da bir dernek kurdular. Derneğin amacı Osmanlı Devletinde siyasi reformların yapılması için mücadele etmekti.

Genç Osmanlılar başlangıçta bir dernek çatısı altında örgütlenmiş olsalar da ilerleyen yıllarda grubun birlikteliği devam etmedi. Zaten fikirsel açıdan da aralarında önemli görüş ayrılıkları vardı.

Genç Osmanlılar Avrupa’da birçok gazete çıkararak fikirlerini yaydılar. Nâmık Kemal ve Ziyâ Bey tarafından Londra’da çıkarılan Hürriyet, Ali Suavi tarafından yine Londra’da çıkarılan Muhbir bu gazetelerin en önemlileridir. Gizli bir biçimde Osmanlı topraklarına sokulan bu gazetelerin muhalif fikirlerin yayılmasında önemli bir etkisi olmuştur.

Yeni Osmanlıların Siyasi Fikirleri

Yeni Osmanlılar grubunu oluşturan kişiler, ideolojik olarak bazı ortak noktaları olsa da, birçok açıdan farklı görüşlere ve yaklaşımlara sahiptiler. Bu açıdan Yeni Osmanlıları siyasi ve ideolojik yaklaşımları açısından kendi içinde tutarlı, örgütsel dayanışmaya sahip ve ortak siyasi hedefleri olan bir hareket olarak değerlendirmek yanlıştır.

Tanzimat yöneticileri gibi, Yeni Osmanlıların da temel siyasi amaçları devletin yıkılmaktan ve dağılmaktan kurtarılmasıydı. Diğer konulardaki düşünceleri de bu ana amaç etrafında şekillenmiştir. Yeni Osmanlıların üzerinde durdukları konuların başında bir anayasa ve parlamentonun oluşturulması geliyordu.

Bu konular başlı başına bir amaç olarak değil, devleti düzeltecek ve kurtaracak reformlar olarak düşünülüyordu. Yani, daha önceki Nizam-ı Cedid ve Tanzimat reformlarında olduğu gibi, anayasa ve parlamento ülkeyi modernleştirmek için Batı Avrupa’dan ithal edilmek istenen yeni unsurlar olarak ortaya çıkıyordu.

Yeni Osmanlıların kendilerini, özellikle Tanzimat reformlarından ayırdıkları önemli bir nokta vardı. Onlara göre, Tanzimat reformları yüzeysel ve taklitçiydi. Reformlar Osmanlı toplumunun özelliklerine, değerlerine ve ihtiyaçlarına uygun bir şekilde yapılmalıydı.

Anayasa ve parlamentoya yapılan vurgunun altında Yeni Osmanlılarda Batı Avrupa etkisiyle gelişen özgürlükçü fikirler yatıyordu. Özellikle Namık Kemal’de belirgin olarak ortaya çıkan bu yaklaşıma göre, devletin kötü yönetilmesinin ve böylece zayıflamasının baş sebebi özgürlüklerin mevcut olmaması ve baskıcı bir idarenin bulunmasıdır. Ülkenin kurtarılması ve ilerlemesini sağlayacak özgürlükler ortamı parlamento ve anayasayla mutlak ve baskıcı iktidarın sınırlandırılmasıyla sağlanabilir. Ancak, ülkenin oldukça kritik olan politik durumu da göz önüne alınıyordu. Örneğin, Namık Kemal devletin birliğini ve otoritesini sağlamak amacıyla merkeziyetçi bir yönetim anlayışını savunuyordu.

Osmanlı Devleti’nin 1876 yılında meşruti monarşi rejimine geçmesinde Yeni Osmanlılar grubundan aydınların önemli bir etkisi olmuştur. Bu dönemde reformcu görüşlere sahip olan Mithat Paşa’nın devlet yönetiminde etkili olması Yeni Osmanlılar grubunun etkisi arttırmıştır. İlk Osmanlı anayasası olan Kanun-ı Esasiyi hazırlayan komisyonda Namık Kemal gibi Yeni Osmanlılar grubundan bazı aydınlar yer almıştır. Ancak 2. Abdülhamit’in 1878 yılında anayasayı askıya alması ve Meclis-i Mebusanı dağıtması sebebiyle bu etki kısa süreli olmuştur. Ancak Yeni Osmanlıların fikirsel etkileri devam etmiş ve Jön Türkler grubunun ortaya çıkmasına katkı sağlamıştır.

Yeni Osmanlılar ve Jön Türkler

Genç Osmanlılar terimi ile Jön Türkler terimi bazen eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Bu aslında yanlıştır. Bu iki grup birbirinden farklıdır. Her ne kadar Genç Osmanlılar bu dönemde bazı Avrupalı yazarlar tarafından Jön Türkler (Jeunes Turcs) olarak isimlendirilse de, Osmanlı tarihinde Jön Türkler terimi 1880’li yıllarda ortaya çıkan ve 2. Abdülhamit’e muhalefet eden aydın ve bürokrat grubunu ifade eder. Yani Jön Türkler, Yeni Osmanlılardan sonraki dönemde ortaya çıkmış bir gruptur. Jön Türkler grubunu oluşturan aydınlar Yeni Osmanlıların fikirlerinden etkilenmiştir.

Jön Türklerle ilgili daha geniş bilgi için şu yazımızı okuyabilirsiniz: Jön Türkler