Cedid Atlas: İlk Modern Osmanlı Atlası
Sultan 3. Selim’in (1761-1808) Osmanlı Devletini modernleştirmek için giriştiği ıslahatların meyvelerinden birisi Osmanlı’da ve İslam dünyasında modern yöntemlerle hazırlanmış ilk coğrafya atlası olan Cedid Atlas’tır. 1803’de İstanbul’da basılmıştır. Türkiye’de modern haritacılığın gelişimi açısından önemli bir dönüm noktasıdır.
Osmanlı klasik döneminde Piri Reis ve Katip Çelebi gibi büyük coğrafyacılar yetişmiştir. Daha sonraki dönemde İbrahim Müteferrika haritacılık alanında çalışmalar yaptı ve Katip Çelebi’nin Cihannüma’sını yeni haritalar ekleyerek bastı. Ancak Batı’da gelişen modern haritacılık yöntemlerinin Osmanlı Devletine çok fazla yansıdığı söylenemez. Yeni yöntemlerle hazırlanmış ilk atlas için 19. yüzyılın başını beklemek gerekecektir.
Cedid Atlas, Mühendishane-i Berri Hümayun Matbaasının o dönem ki yöneticisi olan Müderris Abdurrahman Efendi öncülüğünde hazırlanmış ve basılmıştır. Atlasta bulunan haritalar İngiliz haritacı Wiiliam Faden’in General Atlas’ından uyarlanmıştır. Haritaların çevirisi Resmi Mustafa Ağa tarafından yapılmıştır. Kapaktaki ismi Cedid Atlas Tercümesi‘dir.
Cedid Atlas genel bir dünya atlası mahiyetindedir. Dünyanın farklı bölgelerini gösteren toplam 24 haritadan oluşmaktadır. Ayrıca Mahmut Raif Efendi tarafından yazılan coğrafya ile ilgili yaklaşık 80 sayfalık bir eser atlasın başına eklenmiştir.
Atlas toplam elli nüsha basılmıştır. Nüshaların bazıları 1808 yılındaki Alemdar Vakası sırasında tahrip olmuştur. Günümüzde Türkiye’nin ve dünyanın farklı kütüphanelerinde on civarında kopyası bulunmaktadır. Amerikan Kongre Kütüphanesinde bulunan nüshası dijital ortama aktarılarak açık erişime sunulmuştur.
