Madalyonlardaki Fatih Portresi
Fatih Sultan Mehmet Batı kültürüne karşı ilgisiyle klasik dönem Osmanlı padişahlarından ayrılır. Gentile Bellini’nin Fatih portresi bu ilginin en çok bilinen meyvesidir. Bellini’nin yaptığı Fatih Sultan Mehmet tablosu kadar kamuoyunda bilinmese de, bu ilginin bir diğer önemli sonucu farklı Batılı sanatçılar tarafından yapılan Fatih madalyonlarıdır. Bunlar Osmanlı madalyonlarının en eski örneklerini oluşturur.
İstanbul’un fethi sırasında ele geçirilen Bizans madalyonları üzerindeki İmparator tasvirlerini Fatih’in çok beğendiğini ve benzerlerini yaptırmak istediği söylenir. Padişahlığının erken dönemlerinden başlayarak, Fatih Sultan Mehmet ilişki içinde olduğu İtalyan devletlerinden portresini yaptırmak üzere sanatçı talep etmiştir. Bu konudaki bilinen ilk girişimi 1561 yılında İtalya’nın kuzeyinde bulunan Rimini bölgesi hakimi Sigismondo Pandolfo
Malatesta’dan dönemin ünlü madalyon sanatçılarından Matteo di Andrea de’Pasti’yi göndermesi talebi olmuştur. Malatesta bu talep üzerine sanatçıyı İstanbul’a göndermeye karar vermiş ancak de’Pasti yarı yoldayken Girit’te Venedikliler tarafından alıkoyulmuştur. de’Pasti’yi casuslukla suçlayan Venedikliler daha sonra serbest bırakmışlardır. Ancak sanatçının İstanbul’a gitmesi gerçekleşmemiştir. Fatih Sultan Mehmet’in talebi üzerine daha sonraki dönemlerde Gentile Bellini ve Costanza de Ferrera gibi sanatçılar İstanbul’a gelerek portre ve madalyon çalışmaları yaptılar.
Costanza de Ferrara’nın Fatih Madalyonları
Fatih Sultan Mehmet’in talebi üzerine Napoli Kralı Ferdinand heykeltraş ve ressam olan Costanza de Ferrara’yı İstanbul’a gönderdi. Costanza de Ferrara erken dönem Rönesans sanatçılarının en tanınmışlarından birisi olan Pisanello’nun öğrencisidir. İstanbul’a geldiği tarih tam olarak bilinmemektedir. 1475-1478 tarihleri arasında İstanbul’a geldiği tahmin edilmektedir.
Farklı sanatçılar tarafından yapılan Fatih Sultan Mehmet madalyonları arasında sanatsal ve estetik olarak en iyileri Costanza de Ferrara’nın eserleridir. Bronz döküm olarak üretilmişlerdir. Bu madalyonun birçok örneği günümüze gelmiştir. İstanbul’da yapılan ilk örneklerin estetik kalitesi daha üstündür. Madalyonların üzerindeki Fatih portresi çok iyi bir biçimde şekillendirilmiştir. Costanza de Ferrara İtalya’ya döndükten sonra da bu madalyonlardan üretmiştir.
National Gallery of Art ve Metropolitan Museum dışında, Ashmolean Museum (Oxford, İngiltere) ve Victoria & Albert Museum (Londra) gibi başka müzelerde de Costanza de Ferrara tarafından yapılan Fatih madalyonları bulunmaktadır.
Costanza de Ferrara aynı zamanda iyi bir ressamdı. Bazı sanat tarihçileri Gentile Bellini’ye atfedilen “Oturan Katip” veya “Oturan Türk Kadını” gibi resim çalışmalarının bazılarının Costanza de Ferrara’ya ait olduğunu ileri sürmektedirler.
Costanza de Ferrara’nın Osmanlı sarayındaki resim çalışmalarını etkilediği düşünülmektedir. Fatih döneminde Topkapı Sarayı yakınlarında kurulan Nakkaşhaneyle minyatür sanatı büyük bir gelişim göstermiştir. Costanza de Ferrara’nın madalyonlarındaki Fatih portreleriyle dönemin Osmanlı sanatçılarının yaptığı minyatürlerdeki Fatih portrelerini karşılaştıran sanat tarihçileri bazı teknik benzerlikler bulmuşlardır. Bu minyatürlerin çiziminde Costanza de Ferrara’nın da katkısının olduğu düşünülmektedir. Fatih Sultan Mehmed’in desteği ve İtalyan sanatçıların etkisiyle bu dönemde sanat tarihçilerinin “İstanbul Okulu” olarak nitelendirdikleri özgün Osmanlı minyatürü doğmuştur.
Gentile Bellini Madalyonu
Fatih dönemindeki uzun Osmanlı-Venedik Savaşlarının sona ermesi ve barış döneminin başlamasıyla, Sultan Venediklilerden ressam ve heykeltraş talep etmiştir. Venedikli yöneticiler de Venedik’in resmi ressamı olan Gentile Bellini’yi ve heykeltraş Bartolomeo Bellano’yu 1479’da İstanbul’a gönderdi. Bellini yaklaşık bir buçuk yıl İstanbul’da kaldı. Meşhur Fatih Sultan Mehmet tablosunun yanı sıra bir tane de Fatih portresi taşıyan madalyon yapmıştır.
Bellini’yle birlikte İstanbul’a gelen Bartolomeo Bellano, ünlü Rönesans sanatçısı Donatello’nun öğrencisiydi. Fatih’in heykeltraş istemedeki temel amacı madalyon yaptırmaktı. Bartolomeo Bellano çok büyük bir ihtimalle İstanbul’da Fatih portresiyle bezenmiş madalyonlar üretti. Ancak günümüze bilinen bir örneği gelmemiştir.
Bertoldo di Giovanni Madalyonu
İtalyan heykeltraş ve madalyon sanatçısı Bertoldo di Giovanni’nin yaptığı Fatih madalyonunun ortaya çıkışı Fatih ve Osmanlı ile doğrudan ilgisi olmayan İtalya iç siyasetiyle ilgili bir olaya dayanır. Floransa’da hüküm süren Medici ailesini iktidardan düşürmek için, şehrin güçlü ailelerinden Pazzi ailesi ve müttefikleri 26 Nisan 1478 yılında Lorenzo de’ Medici ve Guiliano de’ Medici kardeşlere suikast girişiminde bulunurlar. Guiliano hayatını kaybederken, Lorenzo yaralı olarak kurtulur. Tarihe Pazzi Komplosu olarak geçen bu olayda Papa 4. Sixtus da Pazzileri desteklemektedir. Sonuçta Mediciler yönetimde kalmayı başarır ve Pazzi ailesinin üyeleri ağır bir biçimde cezalandırılır. Guiliano de’ Medici’nin katillerinden birisi olan Bernardo Bandini Baroncelli İstanbul’a kaçar. Ancak Osmanlılar Baroncelli’yi yakalayarak, Floransa’ya geri gönderir. Bernardo Bandini Baroncelli 1479’da Floransa’da idam edilir. Lorenzo de’ Medici, teşekkür etmek için Fatih Sultan Mehmed’e hediyeler gönderir. Bu hediyelerden birisi Bertoldo di Giovanni’ye yaptırılan madalyondur.
Bertoldo di Giovanni’nin madalyonunda Fatih boynunda bir madalyon taşıdığı görülmektedir. Fatih portresinin etrafında “Asya, Trabzon ve Büyük Yunanistan Mehmed” yazmaktadır. Madalyonun arka yüzünde Fatih bir zafer arabasının üzerinde resmedilmiştir. Madalyon günümüzde Metropolitan Museum (New York) koleksiyonunda bulunmaktadır.
Diğer Madalyonlar
Hikayeleri ve sanatçıları bilinen Fatih madalyonlarının yanı sıra, hakkında çok az bilgiye sahip olduğumuz madalyonlar da vardır. Bunların bazılarının varlığı yakın zamanlarda keşfedilmiştir. Bunlardan birisi 2000’li yılların sonunda keşfedilen ve 2012 yılında Londra’da yapılan bir müzayedeyle kamuoyunda tanınan madalyondur. Madalyonun sanatçısı kesin olarak belirli değildir. Yapım tekniği ve madalyon üzerine gizlenmiş harflerden yola çıkılarak İtalyan sanatçı Pietro da Milano’ya (1410-1473) ait olduğu sanılmaktadır. Madalyon üzerindeki Fatih portresi oldukça oldukça gençtir. Madalyonun diğer bilinen madalyonlara göre daha erken bir dönemde, muhtemelen 1460’lı yıllarda yapıldığı düşünülüyor. Bu açıdan en eski Fatih Sultan Mehmed portrelerinden birisidir. Bronz döküm olan madalyon tek yüzlüdür. Üzerinde “Büyük Prens Büyük Emir Sultan Lord Mehmed” yazmaktadır. Madalyonun Fatih’in bilgisi dahilinde yapılıp yapılmadığı, kaç adet yapıldığı ve benzeri sorular maalesef cevapsız.
Bu madalyona çok benzeyen başka bir Fatih madalyonu Fransa Milli Kütüphanesi koleksiyonunda bulunmaktadır. İki madalyonun ön yüzünde bulunan Fatih portresi büyük ölçüde aynıdır. Portrenin etrafındaki yazı da (“Büyük Prens Büyük Emir Sultan Lord Mehmed”) aynıdır. Madalyonlardaki Fatih oldukça genç görülmektedir. İki madalyonun arasında bir ilişki olduğu kesindir. Birinciden farklı olarak ikinci madalyonun arka yüzü de işlenmiştir. Arka yüzde üç kartal başı ve dönemin Fransızcasıyla yazılmış bir yazı vardır. Yazıda madalyonun Fransa’nın doğusunda bulunana Selongey şehrinden Jean Tricaudet tarafından yaptırıldığı belirtiliyor. Bazı tarihçiler bu madalyonun Jean Tricaudet tarafından Matteo de’Pasti’ye yaptırıldığını ileri sürmektedirler. Madalyon muhtemelen 1460’lı yıllarda yaptırılmıştır.
Hakkında az bilgi bulunan bir diğer Fatih madalyonu Oxford Üniversitesi bünyesindeki Ashmolean Müzesinde bulunmaktadır. Sanatçısı bilinmemektedir. Madalyonun arka yüzündeki çıplak erkek figürünün ünlü erken Rönesans dönemi sanatçısı Pisanello’nun yaptığı figürlerle büyük bir benzerlik göstermesi sebebiyle, Pisanello’nun öğrencilerinden birisi tarafından yapıldığı tahmin edilmektedir. Pisanello’nun öğrencisi olması sebebiyle Costanza de Ferrara’nın eseri olması ihtimal dahilindeyse de, bu kesin değildir. Yapıldığı tarih de belirsizdir. Madalyondaki Fatih portresi oldukça gençtir.
Fatih Sultan Mehmet ve dönemindeki olaylar ilgili daha fazla bilgi için şu yazıları okuyabilirsiniz:
Otlukbeli Savaşı: Doğu Anadolu’da Osmanlı-Akkoyunlu Mücadelesi
