Çivi Yazısı
Bu yazıda çivi yazısı nedir, ne zaman ve nasıl ortaya çıkmıştır, kim bulmuştur ve kimler tarafından kullanılmıştır sorularının cevabını bulacaksınız.
KISACA ÖZET
Çivi yazısı nedir?
İnsanlık tarihinde kullanılan ilk yazı sistemidir. Milattan önce 3000’li yıllarda, yani günümüzden yaklaşık 5000 yıl önce Mezopotamya’da Sümerler tarafından bulunmuştur. Çivi yazısının bu şekilde adlandırılmasının sebebi yazıyı oluşturan sembolleri çizmek için kullanılan çizgilerin çiviye benzemesidir. Sümerlerden sonra Mezopotamya, Anadolu ve İran’da başka birçok halk tarafından binlerce yıl boyunca kullanılmış ve birçok dile uyarlanmıştır.
Çivi Yazısı Nasıl Ortaya Çıkmıştır?
Çivi yazısı sisteminin ortaya çıkması; şehirlerin ortaya çıkması, tarım üretiminin artması ve ticaretin gelişmesi gibi olgularla bağlantılıdır. Sümerlerde ekonomik ilişkilerin artması ve karmaşıklaşması kayıtların tutulmasını gerektiriyordu. Başlangıçta kayıtları tutmak için kullanılan semboller gerçek nesnelere denk geliyordu. Örneğin koyunu ifade etmek için koyuna benzer bir işaret kullanılıyordu.
Yazıyla kaydedilen metinler zamanla ifade açısından zenginleşti, soyut kavramlar da kullanılmaya başladı. Böylece zamanla kullanılan işaretler çoğaldı ve dönüşüme uğradı. Başlangıçta her bir işaret ayrı bir kelimeyi ifade ederken, zamanla işaretler seslere karşılık gelmeye başladı.
Türkçe kelimelerle örnek verirsek, başlangıçta “baba” kelimesi ile “balık” kelimesini ifade eden semboller arasında bir benzerlik yoktu. Zamanla “ba” sesini ifade eden sembol ortaya çıktı. Başlangıçta yazıda görsel semboller yoğunken, zamanla görsel olarak pek bir şey ifade etmeyen yazı karakterleri ortaya çıktı.
Çivi yazının somut nesnelere karşılık gelen sembollerden seslere karşılık gelen sembollere evrilmesi yüzlerce yıl süreç sonunda gerçekleşti. Nesneleri ifade eden sembollerle seslere karşılık gelen semboller çoğu kez aynı metin içerisinde birlikte kullanılırdı. Sonuçta soyut olguların da anlatılabildiği oldukça kompleks bir ifade aracı ortaya çıktı.
Yazının icadı ile ilgili daha geniş bilgi edinmek için şu yazımızı okuyabilirsiniz: Yazının İcadı
Çivi Yazısı nasıl yazılır?
Çivi yazısını yazmak için en yaygın olarak kullanılan malzeme kilden yapılan tabletlerdi. Kil henüz yumuşakken kamıştan yapılmış ve ucu üçgen şeklinde olan bir aletle yazılar yazılırdı. Daha sonra kil tablet kurumaya bırakılırdı. Bazen kil tablet kuruduktan sonra ayrıca ateşte pişirilirdi. Böylece tabletler son derece sağlam hale gelirdi. Bu sayede Sümerler ve diğer uygarlıklardan binlerce tablet günümüze kadar gelmiştir.
Kil tabletlerle ilgili daha geniş bilgi için şu yazımızı okuyabilirsiniz: Kil tablet nedir?
Çivi yazısı kil tabletler dışında taş gibi sert yüzeylere de yazılırdı. Özellikle anıt olarak yapılan büyük yazıtlar granit gibi sert kayaçlara kazınmıştır. Kil tablet üzerine yazı yazmak taş gibi sert malzemelere göre çok daha kolay olduğu için günlük hayatta daha çok kil tabletler kullanılmıştır.
Persler döneminde Van Kalesi yakınlarında Pers Kralı Kserkses adına M.Ö. 5. yüzyılda yapılan Kserkses Yazıtı çivi yazısı ile yazılan yazıtlara güzel bir örnektir.
Çivi Yazısını Kimler Kullanmıştır?
Çivi yazısı Sümerlerden Mezopotamya’daki diğer halklara geçti ve birbirinden farklı özellikler gösteren dillere uyarladı. Elamlar, Akadlar, Asurlar, Babilliler gibi farklı halklar bu yazı sistemini kullandılar.
Çivi yazısı Mezopotamya dışında Anadolu ve İran gibi bölgelere de yayıldı.
Hititler döneminde Asurlu tüccarlar bu yazı sistemini Anadolu’ya taşıdılar. Hititlerden sonra Urartular da bu yazıyı kullanmıştır. M.Ö. 6. yüzyılda İran’da ortaya çıkan ve daha sonra Anadolu ve Mezopotamya bölgelerine yayılan Persler bu yazı sistemini kullandılar. Böylece Sümerlerin tarih sahnesinden kaybolmasından sonra yüzyıllar boyunca çivi yazısı varlığını sürdürdü.
Hiyeroglif yazısı ile ilgili bilgi almak için şu yazımızı okuyabilirsiniz: Hiyeroglif nedir?